Zagadnienia i literatura na Olimpiadę Prawosławnej Wiedzy Religijnej – edycja 2018/2019: „Pojęcie patriotyzmu w świetle 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości. Cerkiew prawosławna w Polsce w latach 1918-2018”.

 Zagadnienia:

1. Bieżeństwo – termin, statystyka, konsekwencje społeczno – religijne;
2. Granice odrodzonej Rzeczypospolitej i dane statystyczne o Kościele prawosławnym na jej terenie;
3. „Spontaniczna” i „rządowa” (na podstawie jednostronnych państwowych dokumentów) rewindykacja prawosławnego mienia (1918 – 1922);
4. Biskup Dionizy Waledyński do powołania na tron biskupi w Warszawie;
5. Metropolita Jerzy Jaroszewski i jego działania ku wzmocnieniu Kościoła;
6. Konstytucja marcowa 1921 r. i jej niedoskonałości w kwestiach religijnych;
7. Tymczasowe przepisy o stosunku rządu do kościoła prawosławnego w Polsce (1922) – interpretacja i znaczenie;
8. Droga Kościoła prawosławnego w Polsce do autokefalii;
9. Nadanie i ogłoszenie autokefalii;
10. Stosunek lokalnych Kościołów prawosławnych wobec naszej autokefalii;
11. Pozytywne i negatywne skutki autokefalii;
12. Edukacja teologiczna – seminaria w Wilnie i Krzemieńcu;
13. Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego – powstanie, działalność, znaczenie;
14. Św. Męczennik Grzegorz Peradze;
15. Życie monastyczne w II Rzeczypospolitej – charakterystyka i statystyka;
16. Monaster Św. Onufrego w Jabłecznej – krótka historia;
17. Prawosławny Ordynariat Wojska Polskiego – organizacja i znaczenie;
18. Św. Męczennik Bazyli Martysz;
19. Sawa Sowietow – życie i działalność;
20. Walka o zachowanie mienia cerkiewnego na salach sądowych – procesy rewindykacyjne (1929 – 1935);
21. Neounia i próby polonizacji Kościoła prawosławnego w Polsce;
22. Dekrecie prezydenta Rzeczypospolitej o stosunku państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (z dnia 18 listopada 1938 r.) – zawartość i znaczenie;
23. Burzenie cerkwi na Chełmszczyźnie i Lubelszczyźnie;
24. Prawosławni żołnierze i kapelani na frontach II wojny światowej;
25. Kościół prawosławny w Generalnej Guberni – statystyka i opis;
26. Kościół prawosławnych na ziemiach zajętych przez ZSRR – statystyka i opis;
27. Trudne sprawy narodowościowe okresu okupacji (z uwzględnieniem rzezi na Wołyniu i Męczeństwa Ziemi Chełmskiej i Podlaskiej – ogólnie);
28. Męczennicy Ziemi Chełmskiej i Podlaskiej – prezentacja postaci i proces kanonizacji;
29. Próby utworzenia niezależnych struktur kościelnych na ziemiach białoruskich i ukraińskich dawnej Rzeczypospolitej;
30. Powojenne przesiedlenia ludności i ich znaczenie dla Kościoła prawosławnego (bez Akcji Wisła);
31. Akcja Wisła – przyczyny, przebieg, znaczenie;
32. Kościół prawosławny w Polsce po II wojnie światowej – statystyka, struktura, problemy;
33. Uregulowanie statusu prawnego PAKP względem Patriarchatu Moskiewskiego;
34. Odrodzenie życia monastycznego – powstanie Monasteru Św. Marty i Marii na Św. Górze Grabarce (krótka historia);
35. Kształtowanie się struktur diecezjalnych Kościoła;
36. Św. Męczennik Maksym Gorlicki;
37. Stosunek władz komunistycznych względem Kościoła prawosławnego;
38. Prawosławne Seminarium Duchowne – powstanie, przekształcenia strukturalne;
39. Sekcja Teologii Prawosławnej Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej;
40. Bractwo Młodzieży Prawosławnej – powstanie i działalność;
41. Ruch pielgrzymkowy w Polsce – geneza, znaczenie i stan obecny;
42. Św. Męczennik Gabriel z Zabłudowa – życie i znaczenie;
43. Inne prawosławne organizacje wiernych (wymienić 3 i omówić wybraną);
44. Rozwój życia monastycznego w Polsce i stan obecny;
45. Monaster Zwiastowania Przenajświętszej Bogurodzicy w Supraślu – krótka historia;
46. Działalność charytatywna Kościoła – podstawy teologiczne i charakterystyka;
47. Prawosławne Domy Opieki;
48. ELEOS – powstanie, struktura i działalność;
49. Prawosławny Ordynariat Wojska Polskiego – reaktywacja, struktura, zadania, przedstawiciele;
50. Duszpasterstwa Kościelne: szpitalne, więzienne, harcerstwa, itp.;
51. Nauczanie religii prawosławnej w szkołach państwowych – powojenna historia i stan obecny;
52. Działalność Kulturalna Kościoła – centra kultury, festiwale, itp.
53. Św. Góra Jawor – kult i znaczenie;
54. PAKP w mediach (prasa, radio, telewizja, internet);
55. Unormowanie statutu wewnętrznego Kościoła – Ustawa o stosunku państwa do PAKP, statuty wewnętrzne Kościoła – geneza i zawartość;
56. Działalność zewnętrzna (współpraca z lokalnymi Kościołami prawosławnymi) i ekumeniczna Kościoła;
57. Powojenni Zwierzchnicy PAKP w Polsce (wymień wraz z datami zarządzania Kościołem);
58. Obecna struktura diecezjalna PAKP i episkopat Kościoła;
59. Jego Eminencja Wielce Błogosławiony Sawa Metropolita Warszawski i całej Polski (krótki życiorys);
60. Bronić, modlić się, pracować – trzy formy patriotycznej postawy prawosławnego obywatela Rzeczypospolitej;

Literatura podstawowa:

1. Baczyński A., Sawicki D., Studium Teologii Prawosławnej UW – w służbie nauki i Kościoła, w: 200 lat teologii uniwersyteckiej w Warszawie, Warszawa 2017, s. 131-160;
2. Bendza M., Dzieje Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w latach 1966 – 1989, w: 50 lat Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, Warszawa 2005, s. 31-81;
3. Borecki P., Hańba i wstyd. Jak w II Rzeczypospolitej burzono prawosławne cerkwie, w: O naszym Prawosławiu, red. Kierdelewicz H., Białystok 2010, s. 272 – 281;
4. Charkiewicz J., Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce. Statystyczno – historyczny zarys działalności organizacji w latach 1980-1994, Białystok 1995;
5. Charkiewicz J., ELEOS. Prawosławny Ośrodek Miłosierdzia Diecezji Białostocko – Gdańskiej 1996-2006, Białystok 2005;
6. Charkiewicz J., Kuprianowicz G., Kościół prawosławny w Polsce i media: 1989-2004, w: Media wyznaniowe w Polsce 1989-2004, pod red. Kossewska E., Adamowski J., Warszawa 2004;
7. Grabarka – wzgórze krzyży i modlitwy, Białystok 2007;
8. Iwaszko J. i Bendza M., Dzieje Autokefalii Kościoła Prawosławnego w Polsce, w: Wiadomości PAKP 1973, nr 2;
9. Kania J., Likwidacja cerkwi na Lubelszczyźnie w okresie międzywojennym, w: Chrześcijanin w świecie 1982, nr 108.
10. Kiryłowicz S., Z dziejów prawosławia w II Rzeczypospolitej Polskiej. Niektóre problemy na tle polityki wyznaniowej państwa 1918-1939, w: Wiadomości PAKP 1986, nr 1-2.
11. Kościół prawosławny w Polsce dawniej i dziś, pod red. Adamczuk L., Mironowicz A., Warszawa 1993;
12. Kuprianowicz G., Kościół prawosławny w Polsce w XX w., w: Prawosławie. Źródło wiary i zdrój doświadczenia, red. Leśniewski K., Lublin 1999, s. 549 – 613;
13. Kościół Prawosławny w dziejach Rzeczypospolitej – zbiór referatów – red. naukowy Piotr Chomik, Białystok 2000;
14. Kościół w II Rzeczypospolitej – red. Zieliński Z., Lublin 1980;
15. Lenczewski M., Studium Teologii Prawosławnej Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1925-1939, ChAT, Warszawa 1992;
16. Łomacz B., Neounia, w: Więź 1983, nr 1;
17. Matwieju J., Status prawny Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, w: Prawosławie jako typ kultury, pod red. Bieniuk J., Białystok 1999 (s. 49-64);
18. Potocki J., Autokefalia. Zasady autokefalii, Warszawa 1932;
19. Mironowicz A., Kościół prawosławny w Polsce, Białystok 2006;
20. Mironowicz A., Kościół prawosławny na ziemiach Polskich w XIX i XX w., Białystok 2006;
21. Mysłek W., Przedmurze, Warszawa 1987 (s. 64-140, 162-186);
22. Osuchowski J., Prawo wyznaniowe Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1939 (węzłowe zagadnienia), Warszawa 1967;
23. Papierzyńska – Turek M., Między tradycją a rzeczywistością. Państwo wobec prawosławia 1918-1939, Warszawa 1989 (s. 103-440);
24. Papierzyńska – Turek M., Akcja neounijna i kontrowersje wokół rozumienia polskiej racji stanu, w: Studia Religioznawcze 1984, nr 19;
25. Prawosławie źródło wiary i zdrój doświadczenia – zbiór referatów – red. Leśniewski K., Lublin 1999 (s. 473-614);
26. Prymaka – Oniszk A., Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy, Warszawa 2017;
27. Sawicki D., Kościół Prawosławny w niepodległej Polsce, w: Wiadomości PAKP, 1998 r., nr 1(110) i 4(110);
28. Sawicki D., Najnowsza historia Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Elpis, rocznik 1(12), zeszyt 1(14);
29. Sawicki D., Pięć lat Katedry Teologii Prawosławnej, w: Wiadomości PAKP 3(172)/2004, s. 5-6;
30. Sawicki D., Hierarchia prawosławna w okresie międzywojennym, w: ELPIS zeszyt 13-14, s.13-34;
31. Sawicki D., 60 rocznica powstania monasteru na Świętej Górze Grabarce, w: Wiadomości PAKP 1/2007, s. 3-5;
32. Sawicki D., Działalność charytatywna i młodzieżowa PAKP w latach 1945-2007, w: ELPIS zeszyt 15-16, s. 141-170;
33. Sawicki D., Prawosławie i jego świadectwo socjalne, w: ELPIS zeszyt 17-18, s. 119-141;
34. Sawicki D., Problemy Kościoła prawosławnego w Polsce w okresie międzywojennym, w: Rocznik Teologiczny Chat 2014 zeszyt 2, s. 75-105;
35. Stempa T., Cerkiew prawosławna w Polsce. Ilustrowana historia, Warszawa 2016 (s. 65-262);
36. Szkolnictwo prawosławne w Rzeczypospolitej, pod red. Mironowicz A., Pawluczuk U., Chomik p., Białystok 2002;
37. Wyszomirski T., Kościół prawosławny w Polsce w latach 1918-1939, w: Novum 1980, nr 3;
38. Zieliński H., Polityka mniejszościowa rządów II Rzeczypospolitej, w: Pamiętnik XII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich, Katowice 1979;
39. Żeleźniakowicz S., Z historii Polskiego Kościoła Prawosławnego w okresie międzywojennym (1918-1939), w: Wiadomości PAKP nr: 1981/4, 1982/1-4, 1983/4.
40. Urban K., Kościół prawosławny w Polsce (1945-1970), Kraków 1996;
41. XXV lat nauczania religii prawosławnej w szkole, praca zbiorowa, Warszawa 2015;

Literatura pomocnicza:

1. Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939, Wrocław 1979;
2. Dagilis J., Problemy unii kościelnej w II Rzeczypospolitej, w: Chrześcijanin a współczesność 1986, nr 6;
3. Dolecki A., Radziukiewicz A., Święta Góra Grabarka, Białystok 1995;
4. Gaspary W., Stosunek państwa do kościołów i związków religijnych w Rzeczypospolitej Polskiej i w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w: Rocznik Teologiczny Chat 1969, z. 1;
5. Lewandowski J., Materiały Ministerstwa Spraw Wojskowych o polityce narodowościowej wojska w latach trzydziestych, w: Zeszyty Naukowe WAP, seria historyczna 1963, nr 8/29;
6. Mysłek W., Z problemów polityki wschodniej Kościoła katolickiego w Polsce w latach 1918-1939 (szkice), Warszawa 1967;
7. Osuchowski J., Prawo wyznaniowe Rzeczypospolitej Polskiej 1918-1939, Warszawa 1967;
8. Papierzyńska – Turek M., Kościół prawosławny w Polsce w latach 1918-1927. Sytuacja prawna i konflikty wewnętrzne, w: Dzieje Najnowsze 1976, nr 3;
9. Papierzyńska – Turek M., Problem autokefalii Kościoła Prawosławnego w Polsce w latach 1918-1939, w: Euhemer – Przegląd Religioznawczy 1980, nr 1 i 3;
10. Prus E., Operacja Wisła, Wrocław 1994;  
11. Sawicki D., Byli Zwierzchnicy Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Metropolita Jerzy Jaroszewski (1872-1923), w: Wiadomości PAKP 2003/2 (159), s. 8-9;
12. Sawicki D., Byli Zwierzchnicy Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Metropolita Dionizy Waledyński, w: Wiadomości PAKP 2003/3(160), s. 10-11;
13. Szyling J., Kościołach chrześcijańskie w polityce niemieckich władz okupacyjnych w Generalnym Gubernatorstwie (1939-1945), Toruń 1988;
14. Umiński H., Historia Kościoła, Opole 1959;
15. Urban K., Kościół prawosławny w Polsce (z zagadnień stabilizacji życia kościelnego), Kraków 1992;

Źródła internetowe:

1. Kuprianowicz G., Odbieranie i burzenie cerkwi prawosławnych w latach dwudziestych, http://www.cerkiew1938.pl
2. Prawosławny Ordynariat Wojska Polskiego, http://www.prawoslawnyordynariat.wp.mil.pl
3. Kaplica Św. Grzegorza Peradze, http://www.liturgia.cerkiew.pl
4. Prawosławne Seminarium Duchowne: http://www.psd.edu.pl
5. Bieżeństwo: https://www.biezenstwo.pl
6. Św. Góra Jawor: http://www.beskid-niski.pl/index.php?pos=/obiekty&ID=276&catID=114