Komitet Główny Olimpiady Prawosławnej Wiedzy Religijnej na posiedzeniu w dniu 29 czerwca 2017 roku przyjął temat kolejnej edycji konkursu.
Temat olimpiady w roku szkolnym 2017/2018 jest: Boska Liturgia św. Bazylego Wielkiego i św. Jana Chryzostoma. Historiografia i analiza teologiczno-liturgiczna.
Zagadnienia:
- Umiejscowienie Boskiej Liturgii w prawosławnym cyklu dobowym. Zmiana czasu sprawowania Eucharystii w pierwszych wiekach.
- Czas i okresy sprawowania poszczególnych Liturgii – współczesna praktyka i historyczne świadectwa.
- Porównanie modlitw duchownego Liturgii św. Jana Chryzostoma i św. Bazylego Wielkiego.
- Przygotowanie duchownych do Liturgii: modlitwy wejścia, nakładanie szat i omycie rąk.
- Kanoniczne normy związane ze sprawowaniem Liturgii.
- Przygotowawcze czynności kapłana: osobiste przygotowanie, przygotowanie prezbiterium, przygotowanie ołtarza ofiarnego – żertwiennika.
- Proskomidia i prothesis – wyjaśnienie terminów i charakterystyka przygotowania darów.
- Symbolika proskomidii w relacji do zbawczego dzieła Chrystusa. Jaka ikona bywa umieszczana przed żertwiennikiem?
- Przygotowanie chleba – wycięcie Baranka.
- Przygotowanie kielicha – zmieszanie wina i wody. Analiza dokonywanych czynności i modlitw.
- Wspomnienia i wycinanie cząsteczek w trakcie proskomidii.
- Modlitwa proskomidii i czynności kończące przygotowanie darów: błogosławieństwo kadzidła, okadzanie i pokrywanie darów, modlitwy.
- Modlitwy duchownych przed rozpoczęciem Liturgii – ich struktura i znaczenie.
- Doksologia Liturgii i jej obecność na innych nabożeństwach.
- Znaczenie i charakter liturgii katechumenów.
- Śpiewy antyfonalne i ektenie liturgii katechumenów.
- Historyczna i teologiczna analiza hymnu Jednorodzony Synu.
- Małe wejście Liturgii. Historyczna geneza i symboliczne znaczenie.
- Tropariony i kondakiony Liturgii. Ich cel i współczesna praktyka doboru.
- Różne rodzaje Trysagionu – ich wspólne znaczenie.
- Historyczna analiza Trysagionu.
- Obrzęd wejścia na podwyższony tron – historyczny rozwój ceremonii.
- Prokimien i wersety na Alleluja w relacji z czytaniami liturgicznymi.
- Czytania liturgiczne: ich ilość w historii i we współczesnej praktyce.
- Ewangelia i homilia. Treści kazań na podstawie dzieł św. Ojców.
- Ektenie po Ewangelii. Ich ilość i znaczenie.
- Rozesłanie i modlitwa za katechumenów – historyczna analiza i współczesne znaczenie.
- Charakterystyka i znaczenie liturgii wiernych.
- Modlitwy duchownego przed hymnem cherubinów. Analiza treści.
- Wielkie wejście Liturgii: historyczny rozwój, teologiczne znaczenie i symbolika.
- Tropariony wygłaszane przez duchownego w czasie umieszczania darów na ołtarzu – ich symbolika i nawiązanie do zbawczego dzieła Chrystusa.
- Ektenia błagalna i modlitwa proskomidii. Zasadność wykorzystania terminu proskomidia w trakcie liturgii wiernych.
- Pocałunek pokoju – historyczne świadectwa i współczesna praktyka.
- Wyznanie wiary – historia pojawienia się w nabożeństwie eucharystycznym.
- Porównanie modlitw anaforalnych Liturgii św. Jana Chryzostoma i św. Bazylego Wielkiego.
- Części składowe modlitwy anaforalnej.
- Adresat modlitwy anaforalnej. Analiza modlitw Liturgii św. Jana Chryzostoma i św. Bazylego Wielkiego.
- Prefacja – anamneza – zikkaron. Porównanie terminów i wyjaśnienie ich znaczenia.
- Śpiew trójświęty modlitwy kanonu eucharystycznego.
- Modlitwa dziękczynna i wychwalanie – znaczenie i historyczna analiza składowej części anafory.
- Ofiarowanie – przyniesienie. Historyczna i teologiczna analiza.
- Epikleza – istota próśb wygłaszanych w trakcie modlitwy anaforalnej.
- Różnica w epikletycznej modlitwie Liturgii św. Jana Chryzostoma i św. Bazylego Wielkiego. Wyjaśnienie rozbieżności we współczesnej praktyce liturgicznej.
- Modlitwa trzeciej godziny i jej historyczne pojawienie się w obrzędzie liturgicznym.
- „Przemieniając Duchem Twoim Świętym” w Liturgii św. Bazylego Wielkiego: charakterystyka historyczna i teologiczna.
- Przeistoczenie czy przemiana – analiza teologiczna.
- Modlitwy wstawiennicze – intercessio, ciche i głośne.
- Wspomnienie Bogurodzicy i hymn ku jej czci: historyczna i teologiczna analiza. Wspomnienie „za” czy „do” Bogurodzicy.
- Czytanie dyptychów za żywych i umarłych przed Świętymi Darami – historyczna tradycja.
- Modlitwa przed Ojcze nasz – analiza treści.
- Święte świętym – teologiczna analiza podniesienia Świętych Darów.
- Przełamanie Baranka i zeon (żar). Wyjaśnienie dokonywanych czynności i analiza teologiczna.
- Dogmat chrystologiczny w liturgicznym obrzędzie łamania Baranka i zjednoczenia w kielichu.
- Komunia duchownych i wiernych – historia formowania praktyki liturgicznej.
- „Z bojaźnią Bożą…” – historyczna analiza tekstu i jego znaczenie.
- Zsypanie cząsteczek po komunii wiernych i nawiązanie do zbawczego dzieła Chrystusa.
- Przeniesienie Świętych Darów na żertwiennik – schemat i teologiczne znaczenie.
- Modlitwy dziękczynne i modlitwy przed amboną – historyczny rozwój.
- Błogosławieństwo i rozesłanie wiernych. Charakterystyka kończących elementów Liturgii.
- Rozdawanie antydoru. Teologiczne znaczenie i historyczne świadectwa.
Literatura:
- Archijeratikon, red. Soborowa Komisja Redakcyjna, i J. Pańkowski, tłum. H. Paprocki, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2011.
- Boska Liturgia świętego ojca naszego Bazylego Wielkiego, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2005.
- Boska Liturgia świętego ojca naszego Jana Chryzostoma, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2001.
- Служебник, Издательский Совет Русской Православной Церкви, Москва 2004.
- Wieczernia, Jutrznia, Prokimenony, Alleluja, Rozesłania, Kalendarz Liturgiczny, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2006.
- Афанасьева Т. И., Литургии Иоанна Златоуста и Василия Великого в славянской традиции (по служебникам XI–XV вв.), Москва 2015.
- Алымов, В. (n.d.). Лекции по Исторической Литургике (maszynopis). Holy Trinity Orthodox School.
- Bułgakow, S. (1992). Prawosławie. Zarys nauki Kościoła prawosławnego. (H. Paprocki, Trans.). Warszawa, Białystok.
- Charkiewicz J., O wspominaniu świętych podczas proskomidii, w: Elpis 14 2012, s. 155-193.
- Kabasilas Mikołaj, św., Komentarz Boskiej Liturgii św. Jana Chryzostoma, tłum. M. Ławreszuk, Warszawska Metropolia Prawosławna, Warszawa 2009.
- Ławreszuk M., Interpolacje w epiklezach bizantyjskich anafor św. Jana Chryzostoma i św. Bazylego Wielkiego, w: Elpis 16 2014, s. 33–41.
- Ławreszuk M., Modlitwa wspólnoty. Historyczny rozwój prawosławnej tradycji liturgicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2014.
- Ławreszuk M., Różnice związane ze wspomnieniem świętych na proskomidii. Analiza rozbieżności współczesnych liturgicznych praktyk z perspektywy potrzeb Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, w: Elpis 16 2014, s. 87–94.
- Miazek J., Liturgia w czasach Ojców Kościoła, „Warszawskie Studia Teologiczne”, 2007, t. XX, nr 1, s. 155–166.
- Schmemann A., Eucharystia. Misterium Królestwa, tłum. A. Turczyński, Białystok 1997.
- Paprocki H., Eucharystia w prawosławiu, w: Eucharystia w dialogu ekumenicznym, red. E. Smykowska, Warszawa 1989, s. 27–121.
- Paprocki H., Misterium Eucharystii. Interpretacja genetyczna Liturgii bizantyjskiej, Wydawnictwo WAM, Kraków 2010.
- Paprocki H., Modlitwy odmawiane przed amboną, w: Elpis 14 2012, s. 195-215.
- Paprocki H., Wspomnienie Matki Bożej i świętych w anaforach wschodnich, w: Elpis 13 2011, s. 251-265.
- Тафт Р. Ф., Литургический лексикон, tłum. С. Голованов, wyd. Издательство “Амфора”, Омск 2013.
- Тафт Р. Ф., Как растут литургии. Развитие Божественной литургии византийского обряда, w: Развитие византийской литургии, tłum. И. Пральников, wyd. Quo Vadis, Киев 2009, s. 77–118.
- Ware K., Prawosławna droga, tłum. siostra Nikolaia, wyd. Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, Białystok 1999.
